Απάντηση:
Η αρχαιότητα δεν είναι μια συγκεκριμένη εποχή. Ο όρος αυτός περιλαμβάνει μια μακρά περίοδο κατά την διάρκεια της οποίας συντελέστηκαν κοσμοϊστορικές αλλαγές.
Εδώ θα επικεντρωθούμε στην κλασική περίοδο, η οποία ξεκινά από το 480 π.Χ.
Κατά την περίοδο εκείνη σχεδόν όλοι οι μελετητές συμφωνούν πως οι βιοτικές και αβιοτικές συνθήκες ήταν λίγο πολύ παρόμοιες με τις σημερινές, με μόνη διαφορά ότι τα καλοκαίρια ήταν ελαφρώς πιο ψυχρά από ό,τι είναι σήμερα.
Στη Αττική υπήρχε υψηλή ζήτηση για ξυλεία κυρίως λόγω της ναυπήγησης πολλών πλοίων. Μια τριήρης για να κατασκευαστεί χρειαζόταν 100 στρέμματα χαλεπίου πεύκης (Σαμαράς 2006).
Πολύ ξύλο χρειαζόταν επίσης τα μεταλλεία του Λαυρίου ώστε να κατασκευαστούν οι στοές καθώς και τα λατομεία της Πεντέλης για τη μεταφορά των μαρμάρων. Τα καμίνια της εποχής χρειάζονταν μεγάλες ποσότητες ξυλείας για το ψήσιμο του πηλού. Σε όλα αυτά αν προσθέσουμε ότι το ξύλο ήταν και το μοναδικό μέσο θέρμανσης των σπιτιών, εύκολα μπορούμε να καταλάβουμε τις τεράστιες ανάγκες της Αθήνας σε ξυλεία.
Για καλυφθούν όλες οι παραπάνω ανάγκες η Αθήνα έκανε εισαγωγή ξυλείας από τις αποικίες της στην Εύβοια, την Χαλκιδική και τη Μακεδονία. Τα είδη που προτιμούσαν ήταν το κυπαρίσσι, το πεύκο, το έλατο και ο κέδρος. Η υλοτομία των δρυών τότε ήταν απαγορευμένη.
Ο Πλάτωνας, στον διάλογο του Κριτία αναφέρει για τα βουνά της Αττικής ότι: «Είναι σαν να αρρώστησε βαριά το σώμα της και μείναν μονάχα τα οστά, καθώς ξεπλύθηκε το παχύ και απαλό της χώμα. Ενώ παλιά κι οι γήλοφοι και τα λεγόμενα βραχώδη της πεδία γεμάτα ήτανε με πλούσια γη, και τα βουνά της γύρω δασωμένα. Τώρα, θάμνοι φυτρώνουν στα βουνά, μονάχα για τις μέλισσες τροφή. Δεν πέρασε πολύς καιρός όταν τα δέντρα ήταν ακόμα σώα και πρόσφεραν το ξύλο τους για τις μεγάλες οροφές των οικοδομημάτων.» Δεν γνωρίζουμε βέβαια αν περιγράφει μια πραγματική κατάσταση και δεν είμαστε φυσικά σε θέση να κρίνουμε την αξιοπιστία των περιγραφών. Σημειώνουμε μόνο ότι αυτές οι περιγραφές περιλαμβάνονται στο ίδιο έργο που περιγράφει και την Ατλαντίδα.
Σε σχέση με τις φωτιές κατά την κλασική περίοδο πρέπει να αναφέρουμε ότι ήταν παρούσες αλλά όχι τρομερά καταστροφικές διότι και τα δάση ήταν πιο ανοικτά και ο κόσμος ζούσε μέσα σε αυτά με συνέπεια να μη αφήνει κλαδιά και νεκρά δέντρα αχρησιμοποίητα. Υπάρχουν όμως και αναφορές για εσκεμμένους εμπρησμούς. Ο Ξέρξης κατά τη διάρκεια της Περσικής εισβολής στην Ελλάδα έκαψε τα δάση. Οι Αιτωλοί έβαζαν φωτιά στα δάση για να δημιουργήσουν προβλήματα στα στρατεύματα του Αθηναίου στρατηγού, Δημοσθένη, ο οποίος αργότερα έκανε το ίδιο εναντίον των Σπαρτιατών στη Σφακτηρία (Κώττη Α.). Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου οι Σπαρτιάτες έκαψαν «όλα» τα δέντρα της αττικής συμπεριλαμβανομένου τις ελιές (Τσουμής 2007).
Η κτηνοτροφία ήταν εκτεταμένη αλλά όχι εντατική με συνέπεια να μην προκαλεί ανεπανόρθωτες καταστροφές στο φυσικό περιβάλλον.
Η γεωργία γινόταν κυρίως με χειρωνακτικά μέσα τα οποία δεν προκαλούσαν μεγάλη διάβρωση του εδάφους. Τουλάχιστον όχι τόση ώστε να αλλοιώνεται το ανάγλυφο όπως γίνεται σήμερα.
Στα δάση γύρω από την Αθήνα κατά την κλασική περίοδο δεν υπήρχαν αρκετά υψηλά δέντρα αλλά ήταν σε θέση να παράγουν καυσόξυλα. Στο τοπίο κυριαρχούσαν οι ελιές, τα χαμηλά πευκοδάση και οι μεσογειακοί θαμνώνες. Από αναλύσεις γύρης (Γερασιμίδης 2005) προέκυψε ότι η βλάστηση και η χλωρίδα εκείνης της εποχής δεν διέφερε σημαντικά από την σημερινή. Το τοπίο έμοιαζε περισσότερο με το τοπίο που παρουσίαζε η Αττική στις αρχές του 1900 παρά με το σημερινό.
Ένας πολύ σημαντικός θεσμός ήταν αυτός της ανακήρυξης μεγάλων δασικών εκτάσεων σε ιερά άλση ή προστατευόμενες περιοχές. Απαγορευόταν κάθε είδους ενέργεια που θα μπορούσε να προκαλέσει περιβαλλοντική αλλαγή στο τοπίο. Ο Παυσανίας γράφει πως απαγορευόταν, όχι μόνο το κόψιμο των δέντρων, αλλά ακόμα και να μαζέψει και να μεταφέρει κανείς ξύλα ή πεσμένα φύλλα. (Σκανάβη Κ. & Σακελλάρη Μ. ). Υπήρχαν ποινές – πρόστιμα για τους υπαίτιους πυρκαγιών (Βρανοπούλου 2003).
Το ότι υπήρχαν από τότε αρκετοί νόμοι που προστάτευαν τα δάση, τα άλση, τα ποτάμια και συγκεκριμένα δένδρα δεν μας οδηγεί στο ασφαλές συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι τότε ήταν πιο ευαίσθητοι. Βασικό επιχείρημα είναι ότι για να χρειάζεται να θεσπιστεί νόμος προστασίας ενός πόρου, σημαίνει ότι κινδύνευε από την αλόγιστη χρήση που του έκαναν οι άνθρωποι.
Συνεπώς τα δάση της Αττικής δέχθηκαν υψηλή πίεση για ξυλεία και εισαγωγές έπρεπε να γίνουν από άλλες πόλεις-κράτη ώστε να καλυφθεί η ζήτηση.
Από την ανθρωπογενή επέμβαση, το φυσικό περιβάλλον στην κλασική Αθήνα μεταμορφώθηκε αλλά δεν καταστράφηκε.
Οι κάτοικοι της Αττικής δεν είχαν ως προτεραιότητα τη προστασία του περιβάλλοντος αλλά φαίνεται ότι ήξεραν τα δυνατά και αδύνατα σημεία του. Αυτή η γνώση μάλλον τους βοήθησε να αναπτύξουν ένα προηγμένο πολιτισμό. (Παπαναστάσης 2010).
Photo: Μια ειρηνική άποψη της Ακρόπολης από τον λόφο των Μουσών το 1834 | Πηγή: STACKELBERG, Otto Magnus von. La Grèce. Vues pittoresques et topographiques, Παρίσι, Chez I. F. D’Ostervald, 1834 | Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη